Gast aan Tafel-voetbal
Freek de Jonge is op 31 december 1985 met theater gestopt. Op 28 maart 1986 haalt hij alweer het landelijke nieuws. Dan melden de kranten dat hij persona non grata is op de officiële opening, op 11 april, van het Jopie Huisman-museum in het Friese Workum. Freek de Jonge is een goede vriend van Jopie Huisman (zie De Tragiek) en hij is uitgenodigd als spreker. Maar de voogdij van de Nederlands Hervormde Kerk geeft, onder druk van het twaalf leden tellende college van notabelen, geen toestemming voor zijn aanwezigheid in de kerk. Dit op grond van zijn conferences die ‘elementen bevatten die als godslasterlijk kunnen worden beschouwd’. Saillant detail: de vader van Freek de Jonge stond in de jaren vijftig als predikant van de hervormde gemeente wekelijks op de kansel in juist deze kerk. De bijeenkomst wordt verplaatst naar het gebouw van de doopsgezinde gemeente en… Freek de Jonge houdt er zijn conference.
Nog geen drie maanden later is hij weer volop in het nieuws. Op 19 september 1985 is Mexico (en met name Mexico-stad) getroffen door een zware aardbeving. Geschat wordt dat er ruim 35.000 doden zijn gevallen, terwijl er zeker 30.000 gewonden zijn. Meer dan 100.000 mensen raken dakloos. Er ontstaat twijfel over het kunnen laten doorgaan van het wereldkampioenschap voetbal. Dit evenement begint acht maanden later. Maar als blijkt dat de voetbalstadions niet beschadigd zijn, gaan de voorbereidingen al snel verder.
Begin juni heeft Freek de Jonge in zijn vrijdagcolumn in NRC-Handelsblad gemeld dat dit WK voetbal vraagt om een gironummer. Vervolgens is er contact met ontwikkelingsorganisatie NOVIB, hij wordt uitgenodigd te komen praten bij Studio Sport en… er is een actie! Geen ‘harde actie’ zoals in 1978 met Neerlands Hoop rond het WK voetbal in Argentinië. Die stuurde aan op een boycot door het Nederlands elftal. Nu wordt gekozen voor een veel ludiekere aanpak. In tegenstelling tot de Argentinië-actie wordt zij dan ook breed gesteund door voetbalclubs, de spelersvakbond en beroepsvoetballers, onder wie AZ-voetballer Louis van Gaal, lid van die spelersvakbond.
Freek de Jonge (in de Volkskrant, 14 juni 1986): ‘Het is wat vrolijker en onbezorgder dan toen, iets minder heftig. Toen waren we bezig de wereld te verbeteren. Nu is het meer het lot verbeteren. (…) In de Argentinië-tijd leefden we in de euforie dat we wel eens wereldkampioen zouden kunnen worden. Van Argentinië wisten we niks. Sportjournalisten waren er niet in geïnteresseerd, die deden gewoon hun werk. Nu ligt dat anders. Van tevoren wisten we van alles al over de politieke en sociaal-economische periferie van het WK in Mexico. En sportjournalisten vinden het nu normaal om daarnaar te verwijzen. Maar toch wordt dit voetbalfeestje weer gevierd ten koste van de bevolking, van het armste deel van de bevolking. Ik heb niks tegen feestvieren, maar schaam me wel een beetje als dat ten koste gaat van.’
Argentinië 1978 noemt hij dan een ‘linkse actie’ en Mexico 1986 een ‘menselijke actie’.
Die actie bestaat eruit dat hij twaalf dagen achtereen, van 16 tot 28 juni (de zaterdag voor de WK-finale), door Nederland reist met het doel tweeënhalf miljoen gulden op te halen. Elke dag doet hij een andere provincie aan. Citroën stelt daarvoor een supersnelle bolide ter beschikking. Met chauffeur rijdt hij van plaats naar plaats. Bedrijven kunnen tegen betaling meerijden in de karavaan. En zakenlui en middenstanders kunnen NOVIB bellen en Freek bestellen: voor het openen van winkels, het doorknippen van linten, het draaien van het vlees van de barbecue of het tappen van bier bij braderieën. Maar ook komt hij om te collecteren en te veilen, zoals ter beschikking gestelde shirts en schoenen van bekende voetballers of de biljartkeu van een wereldkampioen. En bovenal is hij er om op de foto te gaan met iedereen die dat maar wil à tien gulden per foto. Nog best lastig trouwens, want bij een vriendschappelijke voetbalwedstrijd loopt hij in die dagen een enkelblessure op en moet hij actie voeren op krukken.
Freek de Jonge (in de Volkskrant, 30 juni 1986): ‘Er zijn plaatsen geweest waar we achter elkaar moesten leuren. Dan wordt het pijnlijk. Bij de Bhagwan noemen ze dat worshippen: het doel is heilig en daar laat je jezelf voor vernederen. Soms zou je het liefst volkomen van de wereld verdwijnen.’
Hella maakt de polaroids. Meer dan zesduizend mensen kiezen ervoor en daarmee haalt hij dus ruim 60.000 gulden op. Het is een grote bijdrage aan het totaalbedrag dat de actie oplevert: 500.000 gulden. Het streefbedrag was het vijfvoudige.
De laatste dag is de landelijke actiedag. NOVIB houdt sinds 1963 inzamelingsacties onder de naam Gast aan Tafel. Omdat het de bedoeling is dat op die zaterdag heel Nederland gaat tafelvoetballen, noemt hij de actie Gast aan Tafel-voetbal. Freek de Jonge in 2011: ‘Er bestaat een mooie foto van mij met een lachende Louis van Gaal. Memorabel moment, want dat moet toch een van de laatste keren geweest zijn dat hij gelachen heeft.’
In 1994 kijkt hij in een interview (De Groene Amsterdammer, 26 oktober) op de actie terug:
‘Ja, vreselijk. Vreselijk om te lachen ook trouwens. Wat je daar meemaakte aan schaamteloos profiteren van een ander, dat hou je niet voor mogelijk. Je kunt wel roepen dat je het zo goed met de wereld voor hebt, maar wat is de ernst daarvan? Dan kom je op pathetische dingen als in het openbaar iets offeren. Ik heb tijdens de Argentinië-acties serieus overwogen mijn pink in te leveren voor de goede zaak. En als het elftal toch zou afreizen, wilde ik mijn middelvinger ook afstaan. Stomme ideeën. Soms moet je bij jezelf kunnen zeggen: nee, dit is niet de weg. Toen kwam ik uit bij Baader-Meinhof: met de botte bijl dingen veranderen. Ik heb de grenzen van m’n potentie dus wel gezien. (…)
Wat met mij een heleboel mensen frustreert, is dat we materieel alles hebben, maar geen boete kunnen doen. Ja, we kunnen geld geven aan de arme kindertjes, maar dat is geen offer: de bankrekening is dik genoeg om ons dat te kunnen permitteren. We zijn doodsbang om werkelijk iets af te staan…’
PUBLICATIES
Een aantal van zijn vrijdagse sportcolumns voor NRC-Handelsblad wordt door Inter Football gebundeld in de uitgave Freekick (lees Free-kick of Freek-ick). Het verschijnt als relatiegeschenk ter gelegenheid van de jaarwisseling 1986-1987.